"Д.Пагмадулам. Бүрхэг шөнийн тэргэл саран"

Ч.Билигсайхан: судлал, шүүмж

Урлагийн ертөнцийн дотроос яруу найргийн орчлон гэдэг хэн ч тааж танимгүй ёстой л нууцлаг битүү ертөнц дөө.
“…Магнаг цэнхэр өглөөний эмзэг турьхан авиа
Манай гарагтай зэрэгцээ ертөнцийн тооноор үзэгдвэй…”
(Ц.Батбилиг “Хавар эртийн тогоруу”)

“…Диваажин эсвэл тамд зорчих тасалбар
Үхэх гэдгийг дийлэнх хүмүүс мэддэггүйд л
Үхлийн үнэ цэн оршдог болов уу…”
(Р.Улам-Оргих “Миний хашгирсан хавар”)

“…Таталбар зураг мэт сансрын хаа нэгтээ миний
Танил дотно ертөнц дусал нулимс болдог
Янаг эрвээхэйн зөөлөн нулимс мэт тэр шүлгүүд
Яг одоо чиний сормуусан дээр гэрэлтнэм…”

Амьдарч амжих

Огторгуйд хөөрсөн бүх шувуу солонго болохоос өмнө,
Ой санамжаа гээхээсээ өмнө,-
Ондоон гарагаас айсуй солирын чимээ бүдгэрэхээс өмнө,
Сүнсний үүдийг нээхээсээ өмнө,-

Нисч нисч газар буусан навчис гишгэгдээд
Нэг их сайхан цагаан цэцэг болон дэлгэрэхээс өмнө,
Үс чинь тэр дунд ойчихоос өмнө,-
Гэнэтхэн сархийтэл асгарсан бороо
Эргээд үүл болохдоо
тэнгэрт зүгээ алдаж төөрөхөөс өмнө,
Зүс чинь хийсч гандахаас өмнө,- 

Зүүд тэр аяараа их хотыг нөмөрч
байшин бүрийг нил ягаанаар будаад,
Гоёмсогийг нь мэдрүүлэхээр зэрвэс гэрэл тусгахаас өмнө,
Хэн нэгэнтэй ширтэлцэж гүйцэхээсээ өмнө,-
Зүрх зогсох мэт машины хөдөлгүүр унтарч,
Аниргүй харанхуйд тэнүүлч муур л биеэ сэгсрэхээс өмнө,
Бохио залгитлаа уруулын будаг шимэхээсээ өмнө,-

Амьдарч амжих... амжиж амьдрах

Үдэш мандсан бүгээн сар гэрлээ нэмсээр
наранд хувилахаас өмнө,
Үг хоолой дээр чинь гацахаас өмнө,-
Өглөөг зарласан оддын бүдгэрээ
бүрмөсөн цайж дуусахаас өмнө,
Өтлөхийн хэрээр сэтгэл чинь царцахаас өмнө,-

Хэзээ нэгтэй уншсан үлгэрийн шидэт баатрууд
Морьдоо эмээллээд,
жаргалтай мөрөөдлөөс чинь давхилдан одохоос өмнө,
Ганцаардахаасаа өмнө,-
Хийц нь уран чулуун бэлзэг
Гунихын аясыг даалгүй турсан хуруунаас аяндаа сугарч,
Шалан дээр унаад,
өнхрөх чимээ ч гаргалгүй бутран үйрэхээс өмнө,
Энэ юуны дохио болохыг эргэцүүлэхээсээ өмнө,-

Амьдарч амжих... амжиж амьдрах

Амандаа ус балгаад

Амандаа ус балгаад гэрээдээ ниссэн
Ажилч нэгэн шувуу зам зуур түр амсхийж
Хос мөхөөлдөс, нэг шил дарс
Шөнийн дэлгүүрээс худалдаж аваад
Өглөө үдэшгүй зөөж барьсан
Өвсөн байшин руугаа яаран нисэв
-“Өвөл болох гэж байдаг…”

Б.Эрдэнэсолонго - Чи

Чамаас өөр хэн ч намайг
Тийм ихээр зовоож байгаагүй
Чамаас өөр хэнийг ч би
Тийм удаанаар хүлээж байгаагүй
Өөр хэн ч намайг
Чам шиг өвтгөж байгаагүй
Өөр хэнийг ч би
Чам шиг харамлаж байгаагүй
Өөр хэнд ч
Чам шиг дурлаж байгаагүй

Ус шиг, цас шиг, мөс шиг, гал шиг, салхи шиг
Чи минь

Чи л ганцаараа бусадтай адилгүй байдаг
Чи л ганцаараа бусад шиг байдаг
Хамгаас ичгүүргүй
Хамгаас зовиуртай
Хамгаас бүдүүлэг, гэвч
Хамгаас эрхэмсэг чи минь.
Би чамайг тэвчиж чаддаггүй
Би чамайг тэвчиж чаддаг
Би чамаас залхдаг
Би чамаас залхдаггүй.
Сайхнаас сайхан, муугаас муу болон хувирдаг чи
Чиний дэргэд би ер бусын амгалан байдаг
Чиний дэргэд би ердийнхөөсөө чөлөөтэй, энгийн байдаг
Хэн ч намайг чам шиг галзууруулаагүй
Хэн ч намайг чам шиг тайтгаруулаагүй
Хэн ч намайг чам шиг орхиж яваагүй
Хэн ч над руу чам шиг ирээгүй.
Өөр хэний ч биш чиний дэргэд би
Өөрөөрөө байж чаддаг.

Ус шиг, цас шиг, мөс шиг, гал шиг, салхи шиг
Чи минь

2005

Гүзээлзгэний амьдрал номоос..

Миний явчихсан даруйд харамсах хүн олон ч цаг хугацаа бүхнийг мартуулна

-С.АНУДАРИЙН НУУЦЛАГ ЕРТӨНЦ-

                    “Миний зохиолын агуулга би өөрөө  юм” /М.Монтень/
Уран бүтээлч хүн нууцлаг хэвээрээ ертөнцийг орхин одох нь олонтаа байдаг. Тийм уран бүтээлч бол яруу найрагч С.Анударь бүлгээ. Анударийн далд ертөнцийг таних гэж олон хүн оролдсон боловч төгс таньсан нь үгүй билээ.
Яруу найрагч Д.Урианхай “Ард түмний мөнөөх оюуны харгислалын харанхуй шөнийг хага ярсан гэрэлт бамбар тэнгэрлэг хүн” гэж үнэлсэн бол философич О.Чимгээ “Би дипломын ажлыг нь удирдаж байсан юм. “Толгойтой” хүүхэд байсан. Амиа хорлосон гэдэгт одоо ч итгэдэггүй. Арай ч үгүй байх. Гэхдээ юмыг яаж мэдэх вэ? Хүн болгонд хавь орчин утгагүй санагдах үе таардаг шүү дээ. Зохиол бичдэг байсныг нь нас барсны нь дараа л мэдсэн” гэжээ.
Анударийн оньсого мэт үхэлд харамсаж олон шүлэгч харууслын шүлэг бичсэнээс эрхэм дүү Лувсандоржийн Өлзийтөгсийн шүлэг онцгой сэтгэгдэл төрүүлдэг юм.

Чамд миний тухай төсөөлөл төрвөөс

Жаахан хөвгүүн мэт элсэн дээр сараачин
Жаргах нарны дор удаан суунам, би
Үй олон тогоруу талын мандалд айсуй
Үүлэн өмсгөлийн хормой дэрвэлзсээр
Үзэх нүдний өмнө чи ирнэ
Уйтгарт сүүдэр минь хань болон бөгтийж
Улбар туяа мэт баларлаг санаа элсэн дээр үлдэнэ
Учралд нэрвүүлсэн харц өөдөөс ширтэх мэтэд
Учиргүй балмагтаж
Уран дүрийг арай урлан өндийтөл
Уруулын инээмсэглэл салхитай хамт одно
Чамд миний тухай төсөөлөл төрвөөс
Чимээгүй алсад гэрэлт үүлсийг ажин
Чин хайрын уянгат дуу аялаарай
Аглаг салхин өлмийд чинь унаж
Аяа, чи өөрийн инээмсэглэлээ олж танина

1991.08.13 Сайн-Уст

Яруу найрагч Дашдондовын Цогбадрах

Дамдинсүрэнгийн Урианхай

Гунихруу талын элгэнд ганц шувуу эргэх нь ч уйлах шиг Гадаа жалгын эхэнд чөдөртэй морь үүрсэх нь уйлах шиг... Монголын яруу найрагт Дамдинсүрэнгийн Урианхай хэмээх нэгэн ертөнц бий. Хэлхгэр дээл өмсчихөөд, сахал үсээ цантуулан алхаж яваа нь Улаанбаатарын өвлийг чимдэг.